Representatie
Een representatie is een weergave van informatie in een vorm die voor een gebruiker waarneembaar is.
Veel representaties zijn bedoeld om gezien te worden: een tekst of een tekening bijvoorbeeld. Maar een representatie kan ook bestemd zijn om gehoord te worden, zoals gesproken taal, of een sirene. Braille is een manier om informatie voelbaar weer te geven. En aan aardgas, dat van zichzelf reukloos is, wordt een stof toegevoegd zodat een gebruiker door geur geïnformeerd wordt over mogelijk ontploffingsgevaar.
In alle gevallen wordt de informatie in meer of mindere mate aangepast voor de waarneming en zijn er afspraken nodig om de informatie over te laten komen. Taal heeft zich in de loop van duizenden jaren ontwikkeld, er is een alfabet ontstaan, Louis Braille bedacht zijn blindenschrift. Een pagina bladmuziek zit vol met afspraken.
Analoog
Analoge representatie is een eenvoudige vorm die relatief weinig afspraken nodig heeft. Lengtes zijn hierbij een maat voor weergegeven waardes.
Voorbeelden:
- In een Sankey-diagram is de breedte van een stroom evenredig met de omvang ervan.
- In een grafiek is de verticale afstand van een functie tot de horizontale as een maat voor de functiewaarde.
- De verticale positie van een noot in bladmuziek geeft de toonhoogte aan.
De verhouding tussen de weergegeven lengte en de werkelijkheid hoeft overigens niet recht evenredig te zijn: de assen van een grafiek kunnen bijvoorbeeld logaritmisch ingedeeld zijn.
Iconisch
In een iconische representatie worden tekens gebruikt die tamelijk eenvoudig te begrijpen zijn, maar die niet analoog zijn.
Voorbeelden:
- Met lachende en droevige gezichtjes kunnen stemmingen van personen weergegeven worden.
- Een zonnetje en/of een wolkje (al dan niet met regendruppels, sneeuwvlokjes of een bliksemschicht) verbeelden de weersverachting.
- De pijlen in een processchema geven de stroomrichting van de stoffen aan.
- Op landkaarten worden luchthavens aangeduid met een tekeningetje van een vliegtuig.
- Een combinatie van analoge en iconische representatie is het gebruik van bijvoorbeeld 3½ "poppetje" om 3500 mensen aan te duiden: één icoontje staat dan voor 1000 mensen.
Symbolisch
Voor een symbolische representatie zijn de meeste afspraken nodig. Zonder deze afspraken is de informatie niet te begrijpen.
Voorbeelden:
- Het alfabet bestaat uit tekens die geen relatie hebben tot de klanken die ze verbeelden.
- Wiskundige symbolen kunnen ingewikkelde concepten uitdrukken.
- Een combinatie van analoge en symbolische representatie is het gebruik van sterren om de kwaliteit van een restaurant aan te duiden.
- Uit de vorm van noten en rusten in bladmuziek kan alleen na gedegen oefening snel hun tijdsduur afgeleid worden (al geeft goede bladmuziek hiervan meestal wel een analoge indicatie door de horizontale positionering).
- Een verbale representatie (in gesproken woord of geschreven tekst) is ook symbolisch. De klanken van onze spraak en de letters van ons schrift hebben geen relatie met de woorden die ze representeren. En die woorden zelf zijn weer een symbolische representatie van de concepten die ze aanduiden: het woord "banaan" is (gesproken of geschreven) helemaal niet krom en geel.
Merk op: De scheidslijn tussen iconische en symbolische representatie is niet altijd even duidelijk. Denk maar eens na over de uiteenlopende manieren waarop bij toiletten wordt aangegeven of het een dames- of herentoilet betreft. Soms zijn die aanduidingen sterk iconisch (duidelijk herkenbare vrouw- en manfiguren), soms evident symbolisch (♀ en ♂, of de letters D en H), soms daar ergens tussenin.
⊕ Etymologie
De woorden analoog, iconisch en symbolisch komen uit het Grieks:
- ανάλογος (analogos) = overeenkomstig, naar verhouding
- εικών (eikoon) = gelijkenis, afbeelding
- σύμβολον (symbolon) = afgesproken herkenningsteken
